Cytologia polega na ocenie ocenie rozmazu pobranego z kanału szyjki macicy i tarczy. Lekarz wykonujący badanie określa rodzaj komurek występujących w wymazie. Badanie jest bezbolesne. Badania cytologiczne kożda kobieta powinna przeprowadzić przynajmniej raz w roku przy okazji wizyty u ginekologa.

Badania cytologiczne są podstawowymi badaniami pozwalającymi na wczesne rozpoznanie raka szyjki macic jak i stanu przedrakowego. Lekarz wykonujący badanie określi jaki komórki znajdują się w pobranym wymazie. Jeśli stwierdzi obecność jedynie komórek nabłonkowych - wszystko jest w porządku. 

Dokładne podmycie zewnętrznych części narządów i krocza żelem do higieny intymnej o kwaśnym odczynie PH. Mydła w zdezydowanej większości posiadają odczyn zasadowy i nie należy ich stosować.

Nie należy stosować irygacji przed badaniem cytologicznym.

Jeżeli kobieta stosuje leki dopochwowe to badanie cytologiczne należy wykonać po odczekaniu 6 dni po zastosowaniu ostatniej dawki leku. Przed badaniem warto też poinformować lekarza jakie leki stosowano.

Pobranie próbki do badań wykonuje się niejako przy okazji badań ginekologicznych. Samo pobranie polega na nabraniu odpowiednim narządziem wymazu z pochwy.

Nie ma szczególnych zaleceń po badaniu.

Cytologia nie prowadzi do powikłań.

Przyjęto 5-cio stopniową skalę oceny badań cytologicznych:

Ocena I - bardzo dobry wynik
W rozmazie prawidłowe komórki nabłonkowe
   
Ocena II - jeszcze norma
W rozmazie obecne są komórki  zmienione  zapalnie
   
Ocena III - zły wynik
W rozmazie obecność nieprawidłowych komórek o cechach dysplazji
   
Ocena IV - zły wynik
W rozmazie widoczne komórki atopowe, pojedyncze nienabłonkowe nowotwory złośliwe
   
Ocena V - zły wynik
W rozmazie liczne komórki atopowe